कोशी प्रदेशमा उच्च माध्यमिक तहको शिक्षाको गुणस्तरमा उल्लेखनीय सुधार भइरहँदा विराटनगर, इटहरी, धरान, बिर्तामोडलगायतका सहर शैक्षिक केन्द्रका रूपमा तीव्र गतिमा विकास हुँदै गएका छन् । विशेष गरी एसइई उत्तीर्ण गरेर कक्षा ११ र १२ मा अध्ययन गर्न चाहने विद्यार्थीको आकर्षणसँगै यी सहरले शिक्षाको ‘हब’ बन्ने सङ्केत देखाएका छन् ।

एसइई २०८१ मा कोशी प्रदेशका ७५ हजार ४६६ विद्यार्थी सहभागी भएका थिए । तीमध्ये ४७ हजार ८३५ जना उत्तीर्ण भएको राष्ट्रिय परीक्षा बोर्डको तथ्याङ्कले देखाउँछ । उत्तीर्णमध्ये करिब छ हजार २५८ विद्यार्थीले ३.६ देखि ४.० जिपिए हासिल गरेका छन् । यसले कोशीका विद्यार्थीमा अब स्थानीय तहमै गुणस्तरीय शिक्षाको खोजी बढ्दै गएको पुष्टि गर्छ । एक समय यस्तो थियो, उच्च शिक्षाका लागि काठमाडौँ वा विदेश जाने प्रवृत्ति बलियो थियो तर पछिल्लो केही वर्षयता कोशी प्रदेशभित्रै सञ्चालित शैक्षिक संस्थाको पूर्वाधार, पठनपाठनको स्तर, शिक्षण शैली र नतिजाले विद्यार्थीलाई यहीँ रोक्न थालेको छ ।

विराटनगर महानगरपालिकाभित्र मात्र १७६ वटा विद्यालय सञ्चालित छन्, जसमा ४७ भन्दा बढी विद्यालयले कक्षा ११ र १२ सञ्चालन गरिरहेका छन् । विराटनगर महानगरपालिकाको तथ्याङ्क अनुसार २९ वटा संस्थागत विद्यालय रहेका छन् भने अन्य निजीस्तरबाट सञ्चालित छन् । अरनिको, पोखरिया, मेरिल्यान्ड, विराट एकेडेमी, सगरमाथा, शिक्षादीप, हिमालयनलगायतका प्रतिष्ठित कलेजमा बर्सेनि हजारौँ विद्यार्थी भर्ना हुने गरेका छन् । कतिपय कलेजमा प्लस टु तहमा मात्र पाँच सयभन्दा बढी विद्यार्थी अध्ययनरत छन् ।

यी शिक्षालयमा स्मार्ट बोर्ड, कम्प्युटर प्रयोगशाला, विज्ञान प्रयोगशाला, पुस्तकालय र यातायातसहितका आधारभूत भौतिक पूर्वाधार रहेका छन् । केही शिक्षालयले अन्तर्राष्ट्रियस्तरको पाठ्यव्रmम अनुसार सिकाइ प्रणाली अपनाएका छन् । सूचना प्रविधिमैत्री शिक्षण, अभ्यासमुखी कक्षा, शिक्षक–विद्यार्थी अन्तव्रिर्mया र नेतृत्व विकासकेन्द्रित सिकाइ प्रविधि समावेश गरिएका छन् ।

सुनसरीका शैक्षिक अभियन्ता प्रज्वल पराजुलीका अनुसार इटहरी अहिले शैक्षिक गन्तव्यका रूपमा स्थापित भइसकेको छ । निजी तथा सामुदायिक संस्थाले गुणस्तरीय शिक्षाका लागि भौतिक र पठनपाठन संरचना दुवैमा उल्लेखनीय सुधार गरिरहेका छन् । “इटहरीमा पढ्न चाहने विद्यार्थीको सङ्ख्या र संस्थाको तयारी हेर्दा अब उच्च शिक्षाका लागि राजधानी वा विदेश जानुपर्ने बाध्यता हट्न थालेको छ,” पराजुलीले बताउनुभयो ।

विराटनगरको अरनिको कलेजले विज्ञान सङ्कायतर्फ विशेष पहिचान बनाउँदै आएको छ । विद्यालयका प्रधानाध्यापक राजेश कार्कीका अनुसार अरनिकोले गत वर्ष बोर्ड प्रथमसमेत उत्पादन गरेर आफूलाई प्रमाणित गरिसकेको छ । उहाँले भन्नुभयो, “अब विराटनगरले मात्र होइन, कोशी प्रदेशका सामुदायिक र संस्थागत दुवै शिक्षालयले आफूलाई शैक्षिक हबका रूपमा स्थापित गरिरहेका छन् ।”

कार्कीका अनुसार सामुदायिक विद्यालयमा समेत प्राविधिक धारको शिक्षाले विद्यार्थीलाई उद्यमशीलता र रोजगारीकेन्द्रित बनाउन थालेको छ । “हामीले अन्तर्राष्ट्रियस्तरका विद्यार्थी उत्पादन गरिसकेका छौँ,” उहाँको भनाइ छ ।

विराटनगरका शिक्षादीप, मेरिल्यान्ड, पोखरिया, अर्किड, कोवास, कान्तिपुर, ग्रिनल्यान्ड, बिकेभिएम जस्ता शैक्षिक संस्थाले पनि उत्कृष्ट नतिजा दिएर क्षेत्रीय हबको स्वरूप निर्माण गरिरहेका छन् । मोरङकै साजिलाल माविका प्रधानाध्यापक श्यामबाबु काफ्ले भन्नुहुन्छ, “शिक्षामा भौतिक पूर्वाधार मात्र होइन, जीविकोपार्जनसँग जोडिएको व्यावहारिक शिक्षाले गुणस्तर उकासिएको छ ।”

झापा जिल्लामा दमक बहुमुखी, हिमालयन मावि, देवी मावि, मनकामना, क्वेट, गमेन्द्र, धुलाबारी र काँकडभिट्टालगायतका शिक्षालयले समेत झापालाई शैक्षिक केन्द्रका रूपमा चिनाउँदै लगेका छन् । सञ्चारकर्मी अम्बिका भण्डारीका अनुसार झापाका विद्यालयले ग्रामीण क्षेत्रका विद्यार्थीलाई समेत छात्रवृत्ति, यातायात र सुविधायुक्त शिक्षाका माध्यमबाट गुणस्तरीय अवसर उपलब्ध गराइरहेका छन् ।

सुनसरी जिल्लामा इटहरीका विश्व आदर्श, कोशी, कस्तुरी, नमुना, जनता, राष्ट्रिय मावि, स्किल, सुषमा गोदावरी र एडुटेक कलेज, धरानका आदर्श, पब्लिक हाई, हिमालयन स्कुल, वराहक्षेत्रका जडेजलगायत शिक्षालयले शैक्षिक गतिविधि सुदृढ बनाएका छन् । सुनसरी जिल्ला कोशी प्रदेशकै केन्द्र भागमा रहेको जिल्लासमेत भएकाले यहाँ हरेक सामुदायिक तथा संस्थागत विद्यालयमा समेत विद्यालयको चाप रहने यहाँका जानकार बताउँछन् । 

नेपाल विद्यार्थी सङ्घ सुनसरीका सभापति प्रमोद भट्टराईका अनुसार जिल्लाको दक्षिणी भेगमा केही समस्या रहे पनि अधिकांश शैक्षिक विषयमा स्थानीय तहमा अध्ययनको सुविधा उपलब्ध छ । उहाँले संस्कृतदेखि सूचना प्रविधि र कृषि शिक्षासम्म जिल्लामा अध्ययनको पर्याप्त संरचना रहेको बताउनुभयो ।

कोशी प्रदेशका पहाडी जिल्लामा समेत शैक्षिक व्रmान्ति देखिएको छ । इलाम, पाँचथर, धनकुटा, भोजपुर, ओखलढुङ्गा, सोलु र खोटाङका दर्जनौँ शिक्षालयले स्थानीयस्तरमै उत्कृष्ट परिणाम निकालिरहेका छन् । चिसापानी नमुना माविका प्रधानाध्यापक रामबहादुर राउतका अनुसार यातायात र प्रविधिमा सीमितता हुँदाहुँदै पनि पहाडी विद्यालयले गुणस्तरीय शिक्षा दिन सक्षम भएका छन् ।

शिक्षा विकास निर्देशनालय, धनकुटाका निर्देशक कृष्णप्रसाद पोखरेलका अनुसार कोशी प्रदेशका अधिकांश विद्यालय र कलेजमा विद्यार्थीको चाप बढ्दो छ । “मधेशका विद्यार्थीसमेत विराटनगरका सामुदायिक विद्यालयमा आकर्षित भइरहेका छन्,” पोखरेलले भन्नुभयो ।

उहाँका अनुसार प्रदेश सरकारले शिक्षाको गुणस्तर कायम राख्दै रोजगारीसँग जोड्न ‘पढ्दै कमाउँदै’ कार्यव्रmमसमेत सञ्चालन गरिरहेको छ । “यो कार्यव्रmमले विद्यार्थी बिदेसिने दर कम गर्न मद्दत गर्ने अपेक्षा गरिएको छ,” पोखरेलको भनाइ छ ।

यसरी शिक्षा पूर्वाधार, नतिजा, प्रविधिमैत्री सिकाइ, निजी–सार्वजनिक सहकार्य र शैक्षिक नेतृत्वका आधारमा कोशी प्रदेश, विशेषतः विराटनगर, धरान, इटहरी र बिर्तामोड जस्ता सहर उच्च माध्यमिक तहमा देशकै प्रमुख शैक्षिक केन्द्रका रूपमा अग्रसर बन्दै गएका छन् । यो समाचार आजको गोरखापत्रमा प्रकाशित छ ।

यो पनि :-

यी हुन् कोशी प्रदेशका उत्कृष्ट १० सामुदायिक विद्यालय