रगत रातो हुन्छ तर नसा किन हरियो/ नीलो देखिन्छ ? कुरा छ चाखलाग्दो

काठमाडौँ : के तपाईँले कहिल्यै याद गर्नुभएको छ कि जब हामी हाम्रो छाला मुनि देखिने नशाहरू हेर्छौँ, तिनीहरू प्रायः नीलो वा हरियो रङ्गमा देखिन्छन् ।

अब प्रश्न उठ्छ कि जब रगतको रङ्ग रातो हुन्छ भने तब नसाहरू किन नीलो वा हरियो देखिन्छन् ? 

यदि तपाई पनि यो प्रश्नले सताइरहनु भएको छ भने हामी यसबारेमा जानकारी दिनेछौँ र यसको पछाडिको रोचक विज्ञान, जुन तपाईँले किताबमा कहिल्यै  पनि यसरी पढ्नु भएको थिएन ।

हाम्रो रगतमा हेमोग्लोबिन नामक प्रोटिन हुन्छ, जसले शरीरको हरेक अंगणमा अक्सिजन पु¥याउने काम गर्छ । जब यो हेमोग्लोबिनले अक्सिजन मिल्छ, यो चम्किलो रातो हुन्छ । यो हाम्रो शरीरमा बग्ने रगत हो। तर, यो एउटा भ्रम हो, जुन हाम्रो आँखा र मस्तिष्कको संयोजनको परिणामले यस्तो देखिएको हो। वास्तवमा, नसाको रङ नीलो वा हरियो हुँदैन तर यो हामीलाई त्यस्तै देखिन्छ।

कारण हो,

- जब प्रकाश हाम्रो छालामा पर्छ, यो विभिन्न रङहरूमा विभाजित हुन्छ।
- रातो छालहरू लामो हुन्छन्, छालाको गहिराइमा पुग्दछन् ।
- निलो छालहरू कम गहिराइमा यात्रा गर्छन् र छिटो प्रतिबिम्बित हुन्छन्।
- यस कारणले गर्दा हाम्रो आँखाले प्रायः नीलो छालहरू समात्छ र हाम्रो नसा नीलो वा हरियो देखिन्छ।

यो वास्तवमा एक 'दृश्य चाल' हो। हाम्रो आँखा र दिमागले हामीलाई देखाउने रङहरू वास्तविकता होइन। नसाको सतहमा परेको प्रकाश र छालाको मुनिको बनावटले मिलेर एउटा भ्रम सिर्जना गर्छ, जसले तिनीहरूलाई निलो देखिन्छ। नसामा अक्सिजन कम हुने भएकाले नीलो रङ भएको हो भनी धेरैलाई लाग्न सक्छ । तर, यो सत्य होइन, अक्सिजनको कमी भएको रगत पनि गाढा रातो हुन्छ, थोरै गाढा तर नीलो होइन। त्यसैले यसको नीलो उपस्थिति प्रकाश र छालाको बनावट मात्र हो, रगतको रङ्ग होइन।

गोरा छाला भएका मानिसहरूमा नसाहरू प्रायः बढी प्रख्यात र नीलो र हरियो देखिन्छन् जबकि कालो छालामा फरक कम देखिन्छ। छालाको मोटाई, रङ र नसाको गहिराई, यी सबैले तपाईँलाई कुन रङको नसाहरू देखिने निर्णय गर्दछ। चाखलाग्दो कुरा यो हो कि सबै व्यक्तिको आँखा समान रूपमा रङ्ग संवेदनशील हुँदैन। कतिपयलाई एउटै नसा अलिकति हरियो, कसैलाई निलो र अरूलाई खैरो देखिन सक्छ। यो पूर्णतया तपाईँको दृश्य धारणामा निर्भर गर्दछ।

नसाको वास्तविक रङ्ग नीलो वा हरियो होइन तर हाम्रो आँखा र मस्तिष्कले प्रकाशको किरणलाई फरक फरक तरिकाले हेर्ने र बुझ्ने भएकाले यस्तो देखिएको हो  । यो विज्ञान र अप्टिकल भ्रमको उत्कृष्ट उदाहरण हो र देखेको कुरा सत्य नै हो भनेर प्रमाणित नहुन सक्छ भन्ने याले अर्को उदाहरण हो । त्यो सधैँ वास्तविकता होइन, 

अब कसैले सोध्छ कि 'रगत रातो छ, नसा किन निलो देखिन्छ ?' त्यसो भए तपाईँले विज्ञानको साथ जवाफ दिन सक्नुहुन्छ र तिनीहरूलाई पनि आश्चर्यचकित गर्न सक्नु हुन्छ।