बेसाहारा मुसहर बस्ती : पुल मुनिको बास, चिसो रात र भोको पेट

सिरहा । शुभ नारायण सदा र सुमित्रा सदाको बसेरा ‘ओडार युगको घर’ जस्तै छ । वैशाखको टन्टलापुर घामले पिठ्यूँ डढाउँछ, वर्खेझरीमा घरभित्रै निथ्रुक्क रुझ्नु, मैनावत्ती खोलाको भेलले बगाउने त्रासमा रात भरी जाग्राम बस्नु र शीतलहरूमा कठ्याङ्ग्रिनु उनको जीवनभरको भोगाइ हो । त्यसकारण मैनावत्ती नदीको पुलमुनि विगत एक दशकदेखि आश्रय लिएर बसिरहेका छन् । पुस महिना तराईको कठ्याङ्ग्रिने शीत लहर छ । सदा दम्पतीले खर बटुलेर, पराल मागेर, वनमाराको स्याउला काटेर पुलको पिलर मुनि आश्रय स्थल बनाएका छन् । पुराना जडाउरी मागेर आङ्ग ढाकेका छन् । न ओढ्ने छ, न ओछ्याउने । घरमा अन्नको गेडो पनि छैन । शीत लहर चलेकाले कतै मजदुरी पनि पाइँदैन । चिसो रातमा भोको पेट । पुल मुनिको बास छ । कसरी बाँचेको हुनुहुन्छ ? भन्ने प्रश्नमा सुमित्रा भन्छिन्,‘आगोको साहरा छ । भोक लागे पनि आगो ताप्छौँ जाडो भए पनि आगो ताप्छौँ । शुभ नारायण भन्छन्,‘बाँचेका छैनौँ, मृत्यु पर्खेर बसेका छौँ । मरेपछि यहाँबाट पल्टाइ दिन्छन् । नदीमै छौँ । चार चपरी माटो हालेर पुरिदिन्छन् । सकियो मुसहरको जीवन ।’ ‘नेपाल राज्यमा हामीले बाचुन्जेल लमतन्न भएर सुत्न एउटा खट राख्ने जमिन पनि पाएनौँ । ठुला जातिका धनीमानीहरुले हामीलाई बस्तीबाट उठिबास लगाएर खेदे,’शुभ नारायणले दुखेसो पोखे । मानव गोल बजार नगरपालिका–११ बलकवा बजार पुग्नुअघि मैनावत्ती नदीको पुल पार गर्नु पर्छ । यो पुल मुनि मैनावत्तीको बगरमा झन्डै ४० घर मुसहर परिवार बस्दछन् । पूरै बस्तीमा अहिले अनिकाल छ ।  प्रायः सबै घरमा चुल्हो बाल्न हम्मे हम्मे छ । ओढ्ने ओछ्याउनेको कमी छ । काठ पात र कमसल समेतको अभावले आगो बाल्न पनि मुस्किल छ । तिर झैँ शरीर घोच्ने पश्चिमी सिरेटोले अधिकांश केटाकेटी बिरामी परेका छन् । भोक भोकै रात बित्छ । नेपाली काँग्रेसका नेता रामवृक्ष साह भन्छन्,‘शीतहलरका कारणले रोजगारी पनि पाइँदैन र काम गर्न सक्ने मौसम पनि छैन । मुसहर समुदायको बिजोग भएको छ,’साह भन्छन्,‘तत्कालै मुसहर बस्तीमा खाद्यान्न । ओढ्ने, ओछ्याउने, न्यानो कपडा र औषधी उपचारको खाँचो छ । राहत नदिने हो भने मुसहर बालबालिकाहरू चिसोले मर्न सक्छन् । पूरै मुसहर बस्ती सङ्कटमा छ ।’ गोल बजार नगरपालिकाले अन्न र कपडा त परै जाओस् जाडोमा दाउरा समेत दलित मुसहर बस्तीमा पु¥याउन सकेको छैन । बजार क्षेत्रमा धनी मानी माझ दाउरा वितरण गरियो तर जहाँ गरिब, दलित मुसहर छन् त्यहाँ नगरपालिकाको आँखा परेन,’शुभ नारायण सदाले आक्रोश पोख्दै भने,‘पाँच पटक लीला मालिक र श्याम मालिक दाजुभाइलाई (सांसद लीलानाथ श्रेष्ठ र मेयर श्याम कुमार श्रेष्ठ) भोट हाल्यौ तर हाम्रो अवस्था यस्तै छ । पुल मुनि छौँ ।’ पुलमाथिबाट आउजाउ गर्नेहरू पुल मुनिको मुसहर बस्ती कठाङ्ग्रिने शीतलहरूमा भोको पेट सुतेको थाहा पाउँदैनन् । तर नगरपालिकालाई पनि दलित मुसहर समुदायको अवस्थाबारे बोध र चेत छैन–मुसहर समुदायका अगुवा अरुण सदाले रोष प्रकट गरे । अगुवा अरुण सदा भन्छन्,‘यो पुलको आडैमा भवरी मेला (धार्मिक जात्रा) लाग्दछ । आउँदो माघ १ देखि ७ गतेसम्म यहाँ ठुलो मेला लाग्छ । मेलाका लागि पसल थाप्न जग्गा बाँडफाँट हुँदैछ । नगरपालिकाले जात्राका लागि लाखौँ रुपैयाँ सहयोग दिएको छ तर यो मुसहर बस्तीमा नगरपालिकाको नजर पुगेको छैन । यसरी समाजवाद ल्याइदैछ नेपालमा ।’