पलायन हुँदै इटहरीका व्यवसायी, भन्छन्, ‘गरिखाने वातावरण भएन’

पवन अधिकारी इटहरी / इटहरीस्थित धरान लाइनमा एक फेन्सी पसल केही महिना अघिसम्म राम्ररी चलेको थियो । कपडा किन्ने ग्राहकहरूको चहलपहलले बाक्लो भीड लाग्थ्यो । पसल सञ्चालकले केही युवायुवतीलाई रोजगारी दिएर राम्रै व्यवसाय गरिरहेका थिए । तर, अहिले अवस्था फेरिएको छ । पसलको आकार घटेको छ । ग्राहक घट्नु यसको मुख्य कारण भएको ती व्यापारी बताउँछन् । बैंकको चर्को व्याज र बजारमा देखिएको सुस्तपन अर्को उस्तै महत्वपूर्ण कारण हो, पसल सुनसानजस्तै हुनु । दुई दशकभन्दा बढी समयदेखि फेन्सी कपडा बिक्री गर्दै आएका थिए वसिम खान । तर, अब व्यवसायलाई निरन्तरता दिन नसक्ने अवस्थामा उनी पुगेका छन् । बैंकको बढ्दो ब्याजदरसँगै ब्यापारमा अप्रत्यासित रूपमा आएको गिरावटका कारण उनले २२ वर्षदेखि सञ्चालन गर्दै आएको ‘आकेश कलेक्सन’ अब निरन्तरता दिन नसक्ने भएका हुन् । १० महिनायता व्यापारमा आएको गिरावटका कारण उनले इटहरी संगीत चोकमा भएको जग्गा घाटामा बिक्री गरेर ऋण तिरेको कहानी सुर्ना । ‘साढे ८ प्रतिशतमा लिएको ऋण १४ प्रतिशत पुग्यो बिक्री भने ठप्पजस्तै छ,’ उनी भन्छन्, ‘अनि कसरी व्यापारलाई निरन्तरता दिन सक्नु ?’ बुवाले गर्दै आएको व्यवसाय आँफूले पूरा समय दिएर गर्दै आएपनि अहिले अत्यन्त असहज अवस्थाका कारण छाड्नु परेको उनको भनाइ छ । व्यापार नभएकै कारण आाफू ‘डिप्रेशन’बाट ग्रसित जस्तै भएको उनी बताउँछन् । दसैँसम्म विचार गर्ने अनि सुधारको अवस्था आएन भने पसल बेचेर रोजगारीका लागि विदेश जाने उनले बताए । तीन तल्लामा सञ्चालन गर्दै आएको फेन्सी पसल अहिले दुई तल्लामा सीमित बनेको छ । तैपनि ग्राहकको उपस्थिति पहिलेजस्तो छैन । फाट्टफुट्ट मात्र आउने ग्राहकलाई सामान बिक्री गरेर पसल चलाउन सक्ने अवस्था छैन । ‘घर भाडा पनि अत्यधिक महंगो छ, स्टाफ खर्च र बैंकको ब्याज जोड्दा त अहिलेको व्यापारले ३० प्रतिशत पनि धान्न सक्ने अवस्था छैन’ उनले भने । यस्तो दुरवस्था वसिम एक्लैले भोगिरहेका छैनन् । उनी त एक पात्र मात्रै हुन् । उनीजस्ता दर्जनौँ व्यापारीहरू अहिले उनले भोगेजस्तै पीडाबाट ग्रसित छन् । इटहरीस्थित मुख्य चोकमा मासिक सवा लाखभन्दा बढी भाडा तिरेर फेन्सी पसल गर्दै आएका रोशन पोद्दारले एक महिनाअघि पसल छाडे । व्यस्त बजारमा रहेको उनको व्यवसाय निकै फस्टाएको थियो । ८ महिनायता उनले पसलको भाडा त के कर्मचारीको तलब समेत दिन सकेनन् । केही सीप नलागेपछि उनले त्यहाँको पसल छाडेपनि गरिआएको व्यवसाय चटक्कै छाड्न सकेनन् । आरसिटी मार्केटमा मासिक २० हजार रुपैयाँ तिर्नेगरी व्यवसाय त्यतै सारे । ‘पहिलाको दिन सम्झेर मात्रै कहाँ हुने रहेछ र ?’ रोशन कहिलेकाहीँ आफैलाई प्रश्न गर्छन्, ‘अहिले त व्यवसाय गरेर बिहान बेलुकाको छाक टार्न समेत गाह्रो भएको छ ।’ व्यापार राम्ररी चलेको समयमा १५ जनासम्म कर्मचारीले काम गरेपनि अहिले कर्मचारी कटौती गरेर आफैँले मात्रै व्यवसाय धौ–धौ हुँदै धानिराखेको उनले बताए । वर्तमान अवस्थामा आर्थिक मन्दीका कारण व्यवसायबाट नै पलायन हुनुपर्ने अवस्था आएको उनको भनाइ छ । पहिलेको अवस्थामा समस्या पर्दा अरु व्यवसायीले सरसापट दिएर भरथेग गरेपनि अहिले भने अवस्था फेरिएको उनी सुनाउँछन् । संगीत चोकमै व्यवसाय गर्दै आएका सन्तोष बस्नेतले पनि अहिलेको अवस्थाले गर्दा व्यापार नभएर घरबार बिग्रने अवस्था आइसकेको बताए । ‘न बैंकले थप ऋण दिन्छ न त भएको ऋण तिर्न सक्ने गरी व्यापार हुन्छ’ उनले भने, ‘कसरी चल्छ जीवन, निकै गाह्रो भइसक्यो ।’ इटहरीमै मोबाइल र अरु विद्युतीय सामाग्री बिक्री गर्दे आएका इमार्टका प्रबन्ध निर्देशक सुमित अधिकारीको पनि अवस्था उस्तै छ । ‘खर्च बढेको बढ्यै, कारोबार घटेको घट्यै’ उनले भने, ‘बैंकको ब्याज बढिरहेकै हुन्छ, व्यापार गर्न निकै समस्या छ ।’ बैंकको ब्याजलाई समायोजन गर्ने कुरामा सम्बन्धित निकायले तत्परता देखाउनु पर्ने उनको भनाइ छ । विकास मोबाइल हाउसका सञ्चालक विकास कार्कीले इटहरीमा देखिएको पार्किङको समस्या र आर्थिक मन्दीका कारण निकै कठिनाइ भएको बताउँछन् । बजारका मुख्य ठाउँहरूमा पार्किङ गर्न नदिइने गरेकाले ग्राहकहरूको सहज आवागमन नहुँदा समस्या परेको अधिकांश व्यवसायीहरूको गुनासो छ । उद्योग वाणिज्य संघ इटहरीका अध्यक्ष जीवन पराजुलीले इटहरीको व्यवसायलाई चलायमान बनाउनका लागि इटहरी उपमहानगरमा व्यवस्थित पार्किङको व्यवस्था गर्न लागेको बताए । इटहरीको पार्किङ अस्तव्यस्त भएकाले व्यापार व्यवसाय धरासायी हुने अवस्थामा पुगेको उनको बुझाइ छ । स्थानीय सरकारले पार्किङका सवालमा चासो नदिएको उनको आरोप छ । ‘निजी क्षेत्र पलायन हुँदै गर्दा नगरले चासो दिदैँन भने इटहरीको भविष्य अन्यौलग्रस्त हुन्छ’ उनले थपे, ‘नगरले निजी क्षेत्रलाई बेवास्ता गरेर अगाडि बढ्ने क्रममा कर मात्र लाद्न खोजेको छ ।’ व्यापार, व्यवसाय क्षेत्रका लागि स्थानीय सरकार सहयोगी बन्न नसकेको व्यवसायीहरूको गुनासो छ । उपभोक्ताको चहलपहल बढेको अवस्थामा मात्र नगर समग्रमा नगरजस्तो हुने, आर्थिक गतिविधि चलायमान हुने अनि यसले अन्ततः नगरलाई नै फाइदा हुने भएपनि यस कुरामा गम्भीरता नदेखाइएको पराजुली बताउँछन् । केही समययता भने बैंकको चर्को ब्याज, सरकारको नीतिगत कडाइ र आर्थिक क्षेत्र सहयोगी व्यवहार नहुँदा यो क्षेत्र धराशयी हुने भन्दै देशभरिका उद्योगी–व्यापारीले आन्दोलन गर्दै आएका छन् । उद्योग वाणिज्य महासंघअन्तर्गतका संघहरूले विराटनगर, झापा, वीरगञ्ज, नेपालगञ्जलगायतका सहरहरूमा पटक–पटक प्रदर्शन गरेर सरकारको ध्यानाकर्षण गराउँदै आएका छन् । केही साताअघि देशभरिका उद्योगी व्यवसायी भेला भएर काठमाडौंको माइतीघरमा प्रदर्शन समेत गरेका थिए । उनीहरुले राष्ट्र बैंकको मुख्यालय अगाडि धर्ना दिंदै समस्या समाधानका लागि ध्यानाकर्षण समेत गराएका थिए । प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहालले समस्या समाधानको पहल गर्ने आश्वासन दिएपछि तत्कालका लागि आन्दोलन स्थगित गरिएको थियो । समस्या समाधानमा चासो नदेखिए फेरि पनि आन्दोलन गर्ने सोचमा उद्योगी–व्यवसायी छन् । नेपाल उद्योग वाणिज्य महासंघ कोसी प्रदेशका अध्यक्ष राजेन्द्र राउत उद्योग खोलेर सञ्चालन गर्न एवं व्यवसाय सहज रूपमा सञ्चालन गर्न अनुकूल अवस्था नरहेको बताउँछन् । केही दिनअघि विराटनगरमा आयोजित कार्यक्रममा उनले व्यापार व्यवसायलाई सहज रूपमा सञ्चालन गर्ने अवस्था बनाउन राज्यले गम्भीर भएर ध्यान दिनुपर्ने बताए । व्यवसायीहरू पलायन हुनु, आर्थिक क्षेत्र चलायमान हुन नसक्नु जस्ता कुराहरूमा राज्य र मातहतका निकायले ध्यान दिन ढिलो भइरहेको भन्दै राउतले निरन्तर बेवास्ता भइरहे विकराल अवस्था आउने बताए । इटहरीकै हकमा भने उद्योग वाणिज्य संघमै दर्ता भएर चार हजार आठ सय १० व्यवसाय सञ्चालनमा छन् । ती बाहेक अन्य दर्जनौँ व्यवसाय भने उवासंघमा दर्ता नै नभइ पनि सञ्चालनमा छन् । तर, विभिन्न व्यवसायको आकार पछिल्लो समय खुम्चिदैँ जाँदा व्यवसायीहरू यस क्षेत्रबाटै पलायन हुने अवस्थामा पुगेका छन् । यसका लागि सरकारी संयन्त्रसँगै उवासंघले पनि चासो दिन आवश्यक देखिएको व्यापारीहरू बताउँछन् । तस्बिरः गुरु ढकाल/रोनिश राउत