नियमसंगत नचल्दा सङ्कटग्रस्त इटहरीका सहकारी, बचतकर्ताको करोडौँ रकम जोखिममा

इटहरी । गत वर्ष इटहरीको संगीत चोकमा रहेको कामख्य बचत तथा ऋण सहकारी संस्थाका बचतकर्ताहरूको २ करोड रुपैयाँ फिर्ता गर्न नसकेपछि सङ्कटग्रस्त बन्यो । बचतकर्ताको रकम ठगी गरेको आरोपमा सहकारीका सञ्चालक अनिल गौतमलाई प्रहरीले पक्राउ गरेकाले सयौँ बचतकर्ताहरूको रकम अहिलेसम्म पनि फिर्ता भएको छैन ।

इटहरीमा सञ्चालित सहकारीहरू सङ्कटग्रस्त हुने क्रम पछिल्लो समय आएर एकपछि अर्को बढ्दै गएको छ । इटहरीमै रहेको खनार बचत तथा ऋण सहकारी संस्था लिमिटेड, हलेसी उपभोक्ता बचत तथा ऋण सहकारी संस्था लिमिटेड, कलश बचत तथा ऋण सहकारी संस्था लिमिटेड, अम्बे कोशी बचत तथा ऋण सहकारी संस्था लिमिटेड पनि अहिले चरम सङ्कटमा परेका छन् । सीमित स्वार्थका व्यक्ति मिलेर नीति, विधि र पद्धति विपरीत सहकारी संस्थाहरू सञ्चालन हुँदा अहिले बचतकर्ताहरूको करोडौँ रुपैयाँ डुब्ने अवस्थाको सिर्जना भएको हो ।बिना धितो मूल्याङ्कन बिना नै जथाभावी रूपमा आसेपासे र चिनजानकै भरमा लगानी गर्नुले पनि सहकारी संस्थाहरू डुब्दै गएको जानकारहरू बताउँछन् । यसको ज्वलन्त उदाहरणका रूपमा अम्बे कोशी बचत तथा ऋण सहकारी संस्था लिमिटेडलाई लिन सकिने इटहरी उपमहानगरपालिकाका सहकारी शाखा प्रमुख बालकुमार पोखरेलले बताए । उनले प्रदेश खबरसँग भने, ‘अम्बे कोशी कै कुरा गर्दा पनि पैसा नभएको हैन । बचत भएको बचतकर्ताको पैसा गैरकानुनी ढङ्गले सञ्चालक समिति भित्रकै पदाधिकारीहरूलाई बिना धितो, धितो मूल्याङ्कन भन्दा बढी, ऋण प्रवाह गरेपछि सङ्कटको अवस्था सिर्जना भएको हो । जुन नियमसंगत पनि छैन ।’

सहकारीले ऋण प्रवाह गर्दा प्राथमिक पुँजी कोषको १० प्रतिशत बढी रकम एक जना सदस्यलाई ऋण दिन नपाउने भएपनि यसको समेत उलङ्घन गर्दै आएका छन् ।३७ करोडको हाराहारीमा बचतकर्ताहरूको रकम फिर्ता गर्न नसकेको अम्बे कोशी सहकारीबाट पीडितहरूले अहिले सङ्घर्ष समिति नै बनाएर चरणबद्ध आन्दोलनसमेत सुरु गरेका छन् । उनीहरूले प्रदेश सहकारी रजिस्ट्रार कार्यालय घेराउ गर्नेदेखि सहकारीमा तालाबन्दी गर्ने काम समेत गरिसकेका छन् । सङ्घर्ष समितिका अध्यक्ष समेत रहेका बचतकर्ता दुर्गाप्रसाद कोइराला भन्छन्, ‘हामी अब आन्दोलन सँगै कानुनी प्रक्रियामा पनि जान्छौँ । हामीले न्याय पाउनु पर्यो, बचत फिर्ता रकम हुनु पर्यो।’ सहकारी संस्थाले बचतकर्ताको रकम फिर्ता गर्न नसक्दा पाँच हजार बढी सेवाग्राही मार्कामा परेका छन् ।

यता अम्बेकोशी सहकारी संस्थाका अध्यक्ष फणिन्द्र मगरले संस्थामा समस्या आएको स्वीकार गरेका छन् । बजारमा लगानी भएको रकम फिर्ता हुन नसकेका कारण संस्थामा समस्या आएको बताउँदै उनले ऋण भन्दा बजारमा लगानी गरेको रकम बढी भएकाले फिर्ता गर्न सक्ने अवस्था रहेको जिकिर गरे ।

इटहरी ६ मै रहेको हलेसी उपभोक्ता बचत तथा ऋण सहकारी संस्थाको घाटा ३२ लाख बढी छ । धरानकी मनिता श्रेष्ठ अध्यक्ष रहेको सहकारीमा भएका सबैजसो पदाधिकारीहरू इटहरी बाहिरका रहेका छन् । इटहरी कार्यक्षेत्र भए पनि सहकारीले रामधुनी, इनरुवा देखि मोरङको सुन्दरहरैंचामा समेत गएर कारोबार गर्दै आएको छ । तर, संस्थाले बचतकर्ताहरूबाट सङ्कलन भएको रकम कार्यालय सञ्चालनमै खर्च गर्ने गर्दछ । संस्थाको मासिक ६० हजार भन्दा बढी रकम त कार्यालय सञ्चालनमै हुने गरेको छ । अर्कोतर्फ ५० लाख भन्दा बढी कार्यालयको सजिसजावटमा खर्च गरिएको छ ।

संस्थाको पुँजी थोरै हुँदा पनि सजिसजावट देखि लिएर कार्यालय सञ्चालनमा जथाभावी रूपमा खर्च गर्न थालेपछि सहकारी डुब्न लागेको हो । अर्कोतर्फ ऋणीहरूले संस्थाबाट लिएको ऋण पटक–पटक ताकेता गर्दापनि विभिन्न बहाना देखाएर नतिर्नुले पनि सहकारीहरू डुब्दै गएका छन् ।

इटहरी ८ मा रहेको कलश बचत तथा ऋण सहकारीको हालत पनि उस्तै छ । इटहरीको उपमहानगरपालिकाको सहकारी शाखामा बचतकर्ताहरूले पैसा फिर्ता नदिएको भन्दै उजुरी परेपछि यसको असली रूप सार्वजनिक भएको हो । कार्यक्षेत्र भन्दा बाहिरका सर्वसाधारणको पैसा सङ्कलन गरेको सहकारीले नगरपालिकाले कागज गराएर बचत फिर्ता गर्ने सहमति गराए पनि संस्थाका अध्यक्ष मीनबहादुर तामाङ सम्पर्कविहीन बनेका छन् । १० लाखभन्दा बढी बचत रकम फिर्ता गर्न बाँकी रहेकोमा सहकारीले ठगी गरेको भन्दै इलाका प्रहरी कार्यालय इटहरीमा उजुरी समेत परेको छ ।

इटहरी १२ खनारमा रहेको खनार बचत तथा ऋण सहकारी संस्थाले नियमनै मिचेर कार्यक्षेत्र मात्रै सारेन, स्थायी ठेगाना धनकुटा भएका सुदीप तामाङलाई अध्यक्ष बनायो । अहिले अनाधिकृत ढङ्गले अध्यक्ष तामाङ र व्यवस्थापक धर्मेन्द्र दाशले ठुलो रकम चलाएको र बजारमा गएको ऋण पनि असुल गर्न नसकेपछि संस्था सङ्कटमा परेको छ । संस्थाका पूर्व अध्यक्ष सन्तोष शाहले समेत धितो राखेरै लिएको रकम फिर्ता नगरेको पाइएको छ । अर्कोतर्फ सहकारीमा काम गर्ने कर्मचारी समेतले बिना धितो ऋण लिएको पाइएको छ । यो संस्थाले पनि अहिले अढाई करोड बढी बचतकर्ताहरूको रकम फिर्ता गर्न बाँकी रहेको छ ।

इटहरी उपमहानगरपालिका क्षेत्रभित्र १ सय २८ सहकारी सञ्चालनमा रहेका छन् । जसमध्ये सहकारी विभागले केही सहकारीहरू हेर्दा प्रदेश सहकारी रजिस्ट्रार कार्यालयमा ३० भन्दा बढी सूचिकृत छन् । कतिपय सहकारीले त इटहरीमा आएर सूचीकृत समेत गराएका छैनन् । पछिल्लो समय इटहरी सहकारी शाखाको अनुगमनमा नीति र विधि अनुसार धेरै सहकारीहरू सञ्चालनमा नभएको पाइएको छ । धेरै सहकारीहरूले सहकारी ऐन, नियमावली, नियामक निकायबाट जारी निर्देशन, संस्थाबाटै लागू गरिएका नीति तथा कार्यबिधिहरूको कार्यान्वयन नहुँदा संस्था कमजोर अवस्थामा पुगेको स बचतकर्ताको रकम जोखिममा रहेको पाइन्छ ।पछिल्लो समय सहकारी भन्ने बित्तिकै मानिसको नजरमा नकारात्मक मानसिकता पैदा हुने गरेको जिल्ला सहकारी संघ सुनसरीका अध्यक्ष गङ्गाप्रसाद दाहाल बताउँछन् । उनी भन्छन्, ‘यहाँ अन्य धेरै राम्रा सहकारीहरू पनि छन् जसलाई समेत केही तत्त्वहरूले बदनाम गराउँदै छन् । यहाँ नियमसंगत चलेका सहकारीहरूलाई कोभिड महामारी त्यस पछिको आर्थिक सङ्कटले पनि केही असर गरेको छैन ।’ सहकारीले जसरी पनि बचतकर्ताको रकम फिर्ता गर्नुपर्ने उल्लेख गर्दै उनले सहकारीलाई विश्वासिलो बनाई पहिलेकै अवस्थामा फर्काउन सरकारले विशेष पहल गर्नुपर्ने बताए । बचतकर्ताले पनि साधरणसभामा विशेष प्रश्न गर्नुपर्ने र सही नेतृत्वको चयन गर्नुपर्ने उनको तर्क छ ।

नेपालको संविधानको अनुसूची–९ मा नै संघ, प्रदेश र स्थानीय तहको अधिकारको साझा सूचीको पहिलो बुँदामै सहकारी उल्लेख गरिएको छ । यसरी बचतकर्ताको रकम जोखिममा परिरहेका बेला आफूहरूले आफ्ना क्षेत्राधिकार भित्रका सहकारीलाई अनुगमनका साथै सचेत गराइरहेको प्रदेश सहकारी रजिस्ट्रार हरिबहादुर खत्री बताउँछन् । ‘गैरकानुनी आँफूअनुसार सञ्चालनमा भएका सहकारीको अवस्था सङ्कटग्रस्त भएकाले यसलाई आवश्यक कारबाहीको प्रक्रियामा लगिरहेका छौँ,’ उनले भने, ‘बचतकर्ताका लागि कानुनी उपचारको सहजीकरण गर्नेछौँ ।’