साइकल कुदाउने हातबिनाका पाखुरा

रौतहट - पूर्व–पश्चिम राजमार्गको रौतहट सडक खण्डको छेवैछेउ ढाड कुप्रो पारेर बिनाहात कुहिनामाथिका भागको भरमा मात्र कसैले पुरानो साइकल कुदाइरहेको देख्नुभयो भने अनुमान गरे हुन्छ, उनी ३८ वर्षीय अशोक पण्डित हुन् । दुवै हातको कुहिनोमुनिको भाग नभएकाले अशोकलाई साइकल चलाउन पूरै जीउ कुप्रो पार्नुपर्ने बाध्यता त छँदै छ, उस्तै परे मुखैले ह्यान्डल सोझाउँछन् उनी । अशोक हरेक दिन बिहानै साइकल चढेर जंगल छिर्छन् । भुइँमा खसेका रूखका हाँगाबिँगा खुट्टाले धकेल्दै एक ठाउँमा जम्मा गर्छन् । लामा घोचा छन् भने खुट्टाले नै भाँचकुँच पार्छन् । अनि साँझ पर्नुअगावै साइकलको क्यारिअरभरि दाउरा राखेर घरतिर सोझिन्छन् । दाउरा जम्मा पार्ने र नजिकैको बजारमा त्यही बेचेर जीविका चलाउनु उनको दिनचर्या नै बनेको छ । चन्द्रपुर–१०, पडरियाका अशोकले ८ वर्षअघि एक दुर्घटनामा दुवै हातको कुहिनामुनिको भाग गुमाएका हुन् । त्यसअघि उनी दैनिक ५ सय रुपैयाँ ज्यालादारीमा नजिकैको हरसाहा गाउँमा पराल काट्ने मेसिन चलाउने काम गर्थे । पम्पसेटको सहायताले चल्ने मेसिनको धारिलो छुराले एक दिन अशोकका दुवै हात छिनाइदियो । घटनास्थल छेवैमा रहेका मेसिन मालिक करियर चौधरीले तत्कालै मेसिन बन्द गरे । त्यतिबेलासम्म अशोक बेहोस भएर भुइँमा लडिसकेका थिए । घटनास्थलमा स्थानीयको भीड लागे पनि कसैले उनलाई उठाएर अस्पतालसम्म लैजाने काम गरेनन् । सँगै काम गरिरहेका साथीहरू पनि डरले भागाभाग गरे । स्थानीयले उनलाई मकवानपुरको हेटौंडास्थित चुरे हिल अस्पताल पुर्‍याए । ७ घण्टापछि उनको होस खुल्यो । अनि, उनले देखे– कुहिनामुनिको भाग नभएका आफ्ना पाखुरा । उपचारमा लागेको ८ लाख खर्च मेसिन सञ्चालकले बेहोरे पनि उनको जीवनमा नसोचेका दुःखभारी सुरु भए । ४८ दिनको उपचारपछि घर त फर्के तर बाँचेको खुसीमा होइन, अब तीन नाबालक छोरी र श्रीमतीसहितको परिवार कसरी पाल्ने भन्ने चिन्ता बोकेर । एउटा गरिबले जीवनभर थप पीडा बेहोर्ने अवस्था बन्यो, कमाएर खाने हात नै गुमेपछि बेसहाराजस्तै भएँ,’ उनले सुनाए । काम गरेर खानुपर्ने दुवै हात गुमेपछि कैयन् दिन चिन्तामा डुबे । कमजोर आर्थिक अवस्थाका अशोकलाई परिवारको पेट कसरी भर्ने भन्ने चिन्ताले सताइरह्यो । उनले सुनाए, ‘कैयन् दिन भक्कानिएर एक्लै रोइरहें ।’ बिस्तारै उनमा हिम्मत पलायो– ‘आफैंले केही गरी खाने बाटो खोज्नुपर्छ ।’ घर छेउछाउका साथीहरू जंगलमा दाउरा टिप्न जान्थे र नजिकैको बजारमा ल्याएर बेच्थे । एक दिन उनी तिनै साथीहरूसँग जंगल गए । बिस्तारै–बिस्तारै अशोकलाई लाग्यो, म पनि अरूजस्तै जंगलबाट दाउरा ल्याएर बेच्न सक्छु । आफ्नै हिम्मतका भरमा उठेका यिनै अशोक हिजोआज ढाड कुप्रो पारेर कुहिनाको बलमा साइकलको ह्यान्डल सोझ्याएर घरदेखि २१ किलोमिटर परको भोलनटार जंगलतिर छिर्छन् । बिहान जंगल छिरेका उनी साँझ ५ बजे मात्र घर फर्किन्छन् । बटुलेका दाउरा नजिकैको बाल्चनपुर बजारमा भारी हेरेर ५ देखि ७ सय रुपैयाँमा बेच्छन् । ‘दाउरा बेचेर आएको पैसाले परिवारको रोजीरोटी चलेको छ,’ उनले भने ।

अशोककी जेठी छोरी ७ कक्षा र माइली छोरी २ कक्षा पढ्ने भइसके । तीन वर्षकी कान्छी छोरीलाई भने स्कुल पठाइसकेका छैनन् । दाउरा बेचेको पैसाले नुन–तेल चले पनि छोरीहरूलाई स्कुलको पोसाक, कापीकलम र झोला किन्न सधैं अरूको भर पर्नुपर्छ । ‘कमाउने घरमूलीकै हात गुमेपछि आर्थिक संकट पर्न थाल्यो,’ अशोककी पत्नी मुनियाले भनिन्, ‘मागेर खाउँ भने मनले मान्दैन, हात नभए पनि श्रीमान्को हिम्मत र आँट देखेर म आफैं दंग पर्छु ।’

पडोरिया गाउँको चारैतिर ठूला घर छन् । बस्तीको छेउकुनामा ६ धुरमा बनेको फुसको घर नै अशोकको हो । यही ६ धुर पनि उनले पराल काट्ने मेसिन चलाउने बेला कमाएको ३ लाखमा थप सात लाख रुपैयाँ कर्जा खोजेपछि १० लाख रुपैयाँमा किनेका थिए । त्यो कर्जा गाउँकै महाजन बेलबाला पण्डितसँग लिएको उनले बताए । जमिन अहिले बेलबाला साहुकै नाममा बन्धकी छ । कर्जा तिर्न नसकेकाले आफ्नो नाममा गर्न नसकिएको चिन्ताले अशोकलाई अहिले पनि हरदिन पोलिरहन्छ । अशोकले चलाउने थोत्रो साइकल पनि तीन वर्षअघि वडा नम्बर १० का तत्कालीन वडाध्यक्ष जयराम चौधरीले उनलाई जीविका चलाउन भन्दै दिएका थिए । अहिले दुवै चक्काका टायर खिइसके पनि पैसा नभएकाले अशोकले फेर्न सकेका छैनन् । ‘नयाँ साइकल किन्ने पैसा छैन, कसैले सहयोग गरिदिए धन्य हुने थिएँ,’ उनले सुनाए, ‘नगरपालिकासँग कैयौं पटक भनें तर सुनुवाइ भएन ।’ चन्द्रपुर नगरपालिकाका प्रमुख सञ्जय काफ्लेले नगरपालिकाका तर्फबाट सक्दो सहयोग गर्ने बताए । आजको कान्तिपुर दैनिकमा प्रकाशित छ ।