नुनको ढिकोका कारण पाकिस्तानसँग झुक्नुपर्ने हुन्छ भारतले

नयाँ दिल्ली : पहलगाम आतङ्कवादी हमलालाई ध्यानमा राख्दै भारतले अटारीस्थित एकीकृत जाँच चौकी (आईसीपी) तत्काल प्रभावबाट बन्द गरेको छ। दुई देशबिचको अटारी–वाघा अन्तर्राष्ट्रिय सिमानामा भारत र पाकिस्तानबिच बढ्दो शत्रुताको लहर प्रस्ट देखिन्छ ।

 यो कडा निर्णयका कारण भारत र पाकिस्तानबिचको सीमापार व्यापार ठप्प भएको छ । आधिकारिक तथ्यांकअनुसार भारतले अटारी बन्दरगाह हुँदै पाकिस्तानमा भटमास, कुखुराको दाना, तरकारी, रातो खुर्सानी, प्लास्टिकको दाना र प्लास्टिकको धागो निकासी गर्ने गरेको थियो भने सुक्खा फलफूल, खजूर, जिप्सम, सिमेन्ट, गिलास, रक नुन, जडीबुटीलगायतका धेरै वस्तु पाकिस्तानबाट आयात गर्ने गरेको थियो ।

भारत र पाकिस्तान एकैसाथ स्वतन्त्र राष्ट्र बनेका हुन । भारतबाट छुट्टिएर पाकिस्तान बनेको हो । तर भारत र पाकिस्तानबिचको सम्बन्ध कहिल्यै सुमधुर रहन सकेन । दुई देशबिच तीन पटक युद्ध भइसकेको छ ।

पाकिस्तानको माटोमा आतङ्कवाद फस्टाउँदै आएको छ र यसले भारतलाई सधैँ पीडा दिएको भारतीयको बुझाइ रहेको छ। जसका कारण पाकिस्तानसँग सधैँ शत्रुता रहँदै आएको छ । आज भारत हरेक कुरामा आत्मनिर्भर छ तर त्यहाँ एउटा मात्र कुरा छ, जसको लागि भारत पूर्णतया पाकिस्तानमा निर्भर छ। त्यो हो( रक नुन । यो यस्तो चीज हो। जसको भारतको हरेक घरमा ठुलो माग छ।

सिधा नुनलाई रक नुन, सैन्धव नुन, लाहोरी नुन, गुलाबी नुन, हलाइट र हिमालयन नुन पनि भनिन्छ। रक नुन निश्चित रूपमा भारतमा उपवास र चाडहरूमा प्रयोग गरिन्छ। किनभने यसलाई शुद्ध मानिन्छ र व्रत र चाडपर्वमा यसलाई खानमा कुनै प्रतिबन्ध छैन । 
तर भारतमा रक नुन उत्पादन हुँदैन । त्यसैले पाकिस्तानबाट आयात गरेर यसको माग पूरा गरिरहेको छ । तर, पछिल्ला केही वर्षमा भारतले रक नुनका लागि पाकिस्तानमाथिको निर्भरता घटाएको छ ।

पाकिस्तानमा, रक नुन प्रायः पन्जाब प्रान्तमा पाइन्छ। पन्जाबको झेलम जिल्लाको खेवरामा रहेको नुन खानी विश्वको दोस्रो ठुलो नुन खानी हो। यहाँ हरेक वर्ष करिब ३।२५ लाख टन रक नुन उत्पादन हुन्छ । यो क्षेत्र इस्लामाबादबाट करिब १६० किलोमिटर टाढा छ।

यो खानीलाई संसारको सबैभन्दा पुरानो रक नुन खानी मानिन्छ। एक अनुमान अनुसार यो करिब २००० वर्ष पुरानो हो । यहाँ उत्पादन हुने नुन उच्च गुणस्तरको हुन्छ । यसबाहेक वरचा, जट्टा र कोरक खानीबाट पनि रक नुन उत्पादन हुने गरेको छ । यी खानीबाट वार्षिक करिब ४।५ लाख टन उत्पादन हुने गरेको छ । भनिन्छ, खेवरा खानीमा यति धेरै नुन छ कि ४५० वर्षसम्म सहज रूपमा प्रयोग गर्न सकिन्छ । 

पाकिस्तानमा यो नुनको मूल्य प्रतिकिलो २–३ रुपैयाँ छ भने भारतमा ५०–६० रुपैयाँमा बिक्री भइरहेको छ । भारतीय व्यापारीहरूले पाकिस्तानबाट ठुलो मात्रामा नुन आयात गरेर आफ्नै लेबल लगाएर बजारमा बिक्री गर्छन्। भारतमा रक नुन प्रशोधन र प्याकेजिङ एकाइहरू कोच्ची, मुम्बई, हैदराबाद र दिल्लीमा छन्।

सन् २०२४ मा भारतको रक नुनको बजार १।२३ बिलियन अमेरिकी डलर रहेको अनुमान गरिएको छ। भारतमा रक नुन पनि पाइन्छ तर आवश्यकता पूरा गर्न नसक्ने गरी कम छ। यो भारतको हिमाचल प्रदेशको मन्डी जिल्लाको गुम्मा र द्राङ खानीमा पाइन्छ।

यद्यपि, भारतले रक नुनका लागि पाकिस्तानमाथिको आफ्नो निर्भरता घटाएको छ । सन् २०१८(१९ मा भारतले आयात गरेको नुनको ९९ प्रतिशत पाकिस्तानबाट आएको थियो। तर, सन् २०१९(२० मा भारतले पाकिस्तानको सट्टा संयुक्त अरब इमिरेट्स ९युएई० बाट सबैभन्दा बढी रक नुन आयात गरेको थियो। जानकारीका अनुसार भारतले अहिले इरान, मलेसिया, जर्मनी, अफगानिस्तान, टर्किए र अस्ट्रेलियाबाट रक नुन आयात गर्न थालेको छ । पाकिस्तानसँगको व्यापार बन्द भएपछि यो नुन भारतमा महँगो हुनसक्छ ।