‘जेनजी आन्दोलन हाइज्याक भयो, सिंहदरबार डढाउनुको रहस्य चीनविरुद्धको षड्यन्त्र !’

नेकपा (एमाले) कोशी प्रदेश अध्यक्ष घनश्याम खतिवडा लामो राजनीतिक यात्राका अनुभवी नेता हुन्। स्वर्गीय मदन भण्डारीसँगै राजनीतिक प्रशिक्षण लिएका खतिवडा अहिले पनि पार्टीको केन्द्रीय अध्यक्ष केपी शर्मा ओलीप्रति गहिरो विश्वास राख्छन्। पछिल्लो जेनजी आन्दोलन, नेकपा एमाले र त्यसपछिको उत्पन्न परिस्थितिका विषयमा प्रदेश खबरका लागि संजिव वाग्ले र पवन अधिकारीले गरेको कुराकानीको सारसंक्षेप:-

देशमा ‘जेनजी आन्दोलन’ र त्यसपछिको अवस्थालाई कसरी मूल्यांकन गर्नुभएको छ ?

सुरुका दिनमा उठाइएका मागहरू यो आन्दोलनका जायज थिए। म त्यसलाई नाजायज भन्दिनँ। मुलुकमा भ्रष्टाचार नहोस्, सुशासन होस् भन्नु त जायज कुरा हो। राज्यका अङ्गहरूले युवाको विश्वास जित्न नसकेको परिणाम जेनजी आन्दोलन हो। रोजगारी, शिक्षा र सुशासनमा असन्तुष्टि हुँदा यस्तो अवस्था आएको हो। 

तर, यो आन्दोलनको एउटा पक्ष थियो। यो पक्षभित्र अर्को कृतिमता थपिएर आयो। आन्दोलनको मूल मुद्दालाई नै ओझेल पार्ने गरी यसलाई बीचबाटै हाइज्याक गर्ने काम भयो। अहिले पनि जेनजी आन्दोलनको मुख्य नेता को हो भन्ने यकिन छैन। यसभित्र धेरै खेलहरू भइरहेका देखिन्छन्। टिओबी लेखेको ज्याकेट लगाएर बुलेट बाइक चढेर आएको समूहको अभिव्यक्ति र गतिविधि सुनियो–देखियो।

टिबेटियन ओरिजिनल ब्लड रहेछ त्यसको पूरा रूप। यो आन्दोलनको आवरणमा चीनविरुद्धको गतिविधिको केन्द्रमा नेपाललाई राखेर विगतको जस्तै खम्पा विद्रोहको पुनरावृत्ति गराउने खेल त होइन भन्ने आशङ्का जन्मिएको छ। नत्र भने, जेनजीलाई सिंहदरबार किन डढाउनु थियो र ? सर्वोच्च अदालतमा भएका फाइलमा आगो किन लगाउनु थियो र ?

भाटभटेनी लगायतका व्यापारिक प्रतिष्ठानमा आगो किन लगाउनु थियो र ? मिडिया हाउसमा आगो जेनजीले लगाएको हो र ? सबै घुसपैठ भएको छ। जेनजीको आन्दोलन षड्यन्त्रपूर्वक हाइज्याक भएको छ। मुलुकलाई अफ्ठ्यारो मोडमा पुर्‍याइएको छ। चिन्तित हुनुपर्ने अवस्था छ।

यस आन्दोलनको कारण के हो भनेर तपाईँको बुझाइ के छ ? 

जेनजी आन्दोलनलाई केवल विरोधको रूपमा होइन, चेतनाको रूपमै बुझ्नुपर्छ। पछिल्ला वर्षहरूमा शासन प्रणालीप्रति जनताको विश्वास कमजोर भएको छ — यसका कारणहरूमा राजनीतिक असंवेदनशीलता, अवसरवाद र भ्रष्टाचार पनि पर्छन्। युवापुस्ताको असन्तुष्टि स्वाभाविक हो, तर परिवर्तन चाहने ऊर्जा सकारात्मक दिशातर्फ मोडिनु जरुरी छ। पुराना दलहरूले आत्मसमीक्षा गरेर सुधारतर्फ अघि बढे जनताको भरोसा पुनः स्थापित हुन सक्छ।

‘जेनजी आन्दोलन’का मागहरूप्रति तपाईँको दृष्टिकोण के छ ?

जेनजी आन्दोलनका धेरै मागहरू यथार्थपरक र सुधारमुखी छन्। युवाहरूको परिवर्तनप्रतिको चाहना सकारात्मक सङ्केत हो, तर त्यो ऊर्जा संयमित र रचनात्मक ढङ्गले अघि बढ्नुपर्छ। सुधारका एजेन्डा सङ्वाद र संस्थागत प्रक्रियाबाट सम्बोधन गर्न सकिन्छ, हिंसा समाधान होइन।

तपाईँलाई लाग्दैन, यसले पुराना दलहरूको अस्तित्वमा प्रश्न उठाएको छ ?

हो, जनतामा देखिएको असन्तुष्टि पुराना दलहरूका लागि आत्मसमीक्षाको अवसर हो। राजनीतिक दलहरूले समयानुसार आफ्नो कार्यशैली, सोच र प्राथमिकता परिमार्जन गर्न आवश्यक छ। तर दलहरूको अस्तित्व समाप्त हुने होइन, सुधार र रूपान्तरणमार्फत अझ बलियो रूपले जनताको भरोसा जित्न सकिन्छ। दलहरूले आत्मसमीक्षा गर्नुपर्छ।

दल समाप्त हुने होइनन्, सुधारसहित रूपान्तरण हुनुपर्छ। एमालेको भूमिका यस सन्दर्भमा के देख्नुहुन्छ ?

एमालेले राष्ट्रियताको पक्षमा ठोस कार्य गर्न सक्छ। हामी आत्मसमीक्षा गर्दै जनतासँग पुनः नजिक हुन खोजिरहेका छौं। एमाले सधैं राष्ट्रियता, सुशासन र जनउत्तरदायी राजनीतिका पक्षमा स्पष्ट रूपमा उभिएको दल हो।

अहिलेको परिस्थितिमा हामी आत्मसमीक्षा गर्दै सङ्गठनलाई जनतासँग अझ नजिक ल्याउने प्रयासमा छौं। सुधार, पारदर्शिता र जनविश्वास पुनः स्थापित गर्न एमाले अग्रसर छ।

अध्यक्ष केपी ओलीका कारण एमाले अफ्ठ्यारोमा परेको हो ? ओलीको विकल्पले एमालेलाई अहिलेको अवस्थामा राहत दिन्थ्यो कि भन्ने मत पनि छ नि ?

यो विषयलाई बुझ्दा अत्यन्त गहिराइमा जान आवश्यक छ। कुनै पनि राजनीतिक दलले केवल एक व्यक्तिको कारणले उतार–चढाव भोग्दैन। राजनीतिक दल एक सजीव संस्था हो, जसमा विचार, सङ्गठन, नीतिगत निर्णय र नेतृत्व सबैले समान रूपमा प्रभाव पार्छन्। एमालेलाई पनि यही सन्दर्भमा बुझिनुपर्छ।

एमालेको सन्दर्भमा अहिलेको अवस्थालाई केवल एउटा व्यक्तिसँग जोडेर हेर्नु उचित हुँदैन। कुनै पनि ठूलो राजनीतिक दलमा उतार–चढाव आउँछ, र त्यसको कारण बहुआयामिक हुन्छ— सङ्गठनात्मक चुनौती, बाह्य राजनीतिक प्रतिस्पर्धा, भूराजनीति र समाजका बदलिँदै गएका अपेक्षाहरू सबै यसको हिस्सा हुन्।

अध्यक्षज्यूको भूमिका ती सबै चुनौतीबीच पार्टीलाई एकताबद्ध राख्ने, राष्ट्रहितका प्रश्नमा दृढ अडान लिने र स्वाभिमानपूर्ण राजनीति गर्ने नेताको रूपमा देखिन्छ। उहाँको कठोरता व्यक्तिगत अहङ्कार होइन, निर्णयमा स्पष्टता र राष्ट्रप्रतिको जिम्मेवारी हो।

केपी ओलीको नेतृत्वमा एमालेले विगतमा राष्ट्रहितका ठूला निर्णयहरू गरेको छ—संविधान कार्यान्वयन, राष्ट्रिय स्वाभिमानमा दृढ अडान, पूर्वाधार विकासका प्रयास र राजनीतिक स्थिरताप्रतिको प्रतिबद्धता।

उहाँको कार्यशैली कहिलेकाहीँ कठोर देखिन सक्छ, तर त्यो कठोरता व्यक्तिगत स्वार्थ होइन, जिम्मेवारीप्रतिको गम्भीरता हो। नेतृत्वमा दृढता नहुँदो हो त पार्टीले सङ्कटका समयमा सङ्गठनात्मक एकता कायम राख्न सक्दैनथ्यो।

नेतृत्वको विकल्पबारे उठ्ने बहस स्वाभाविक हुन्छ, किनभने प्रत्येक पार्टीमा नयाँ पुस्ता र नयाँ सोचको माग रहन्छ। तर विकल्पको अर्थ हठात् प्रतिस्थापन गर्ने भन्ने होइन, यो त विधि र प्रक्रियाबाट मात्रै हुनुपर्छ।

एमाले अहिले पनि नयाँ पुस्ता, नयाँ सोच र सङ्गठनात्मक सुदृढीकरणतर्फ अघि बढ्दैछ। अध्यक्ष आफैंले पनि बारम्बार युवा पुस्तालाई जिम्मेवारी दिने र पार्टीलाई आधुनिक ढाँचातर्फ लैजाने प्रतिबद्धता जनाउँदै आउनुभएको छ।

अतः अहिलेको सन्दर्भमा एमालेलाई राहत दिने कुरा नेतृत्व परिवर्तन होइन, नेतृत्व र सङ्गठन दुवैमा आत्मसमीक्षा, पारदर्शिता र जनताको विश्वास पुनः हासिल गर्ने साझा प्रयास हो।

अध्यक्ष ओलीजस्ता अनुभवी, राष्ट्रप्रेमी र दूरदर्शी नेताको भूमिका त्यस मार्गमा अझै पनि आवश्यक र सान्दर्भिक देखिन्छ। उहाँको अनुभव र स्थिर नेतृत्वसँगै नयाँ पुस्ताको ऊर्जा मिसिँदा मात्रै एमाले अझ सबल र जनमुखी बन्न सक्छ।

अध्यक्ष ओलीका आलोचकहरू भन्छन्— उहाँले नयाँ पुस्तालाई ठाउँ दिनुभएन भनेर, के यो सही हो ? 

म त्यो आरोपसँग सहमत छैन। अध्यक्षले पार्टीभित्र योग्य र प्रतिबद्ध युवालाई अग्रस्थानमा ल्याउनुभएको छ—सङ्गठन, नीति निर्माण र जनसंपर्कका तहमा पनि। राजनीति केवल स्थान पाउने होइन, जिम्मेवारी बोक्ने क्षमता, दृष्टि र स्थायित्वको विषय हो। अवसर मागेर होइन, कार्यद्वारा सिद्ध गरेर नेतृत्वमा पुग्नुपर्छ भन्ने उहाँको स्पष्ट सोच छ।

पार्टीभित्र नेतृत्व लिन चाहने जो कोहीका लागि वैधानिक प्रक्रिया खुला छ। उहाँले युवापुस्ताको भूमिकालाई सकारात्मक रूपमा हेर्नुभएको छ र उनीहरूलाई सक्षम, जिम्मेवार र दीर्घदृष्टि भएका नेतृत्वकर्तामा तयार पार्न निरन्तर जोड दिनुभएको छ। उहाँको राजनीति व्यक्तिगत सत्ताकांक्षाभन्दा फरक—जिम्मेवारी, राष्ट्रहित र सङ्गठनको मजबुतीमा केन्द्रित छ। यसैले नयाँ पुस्तालाई अवसर नदिएको आरोप यथार्थसँग मेल खाँदैन।

पूर्वराष्ट्रपति विद्या भण्डारीको भूमिकालाई एमालेमा किन बर्जित गरिएको ?

विद्या भण्डारी केवल एक नेतृ मात्र होइनन्; उहाँ नयाँ संविधान र राष्ट्रिय एकताको प्रतीक हुनुहुन्छ। उहाँले सधैं राष्ट्रको दीर्घकालीन हितमा सोच्नुभयो र काम गर्नुभयो।

अहिले पनि राष्ट्रको अभिभावकको रूपमा जिम्मेवारीबोध र नैतिक सन्देश प्रदान गर्ने भूमिकामा हुनुहुन्छ, जसले पार्टी र देश दुवैलाई सन्तुलित र जिम्मेवार दिशामा अघि बढ्न प्रेरणा दिएको छ। देशलाई सङ्कट परेको समयमा देशको कार्यकारी प्रधानमन्त्रीको भूमिकामा आएर देशलाई सहि दिशा दिन सक्नुहुन्छ।

एमालेले अहिले जनताबीच विश्वसनीयता गुमाएको आरोप पनि छ, तपाईँ के भन्नुहुन्छ ? 

हामीले स्वीकार गर्नुपर्छ कि केही गल्तीहरू भएका छन्, जसका कारण जनतामा असन्तुष्टि देखिएको छ। यसलाई नजरअन्दाज गर्नु हुँदैन; आत्मसमीक्षा र सुधार आवश्यक छ। तर सन्दर्भपूर्ण तुलना गर्दा अन्य दलहरूसँग तुलना गर्दा हामी अझ व्यवस्थित, वैचारिक र अनुभवयुक्त दलको रूपमा देखिन्छौं।

एमालेको बल भनेको केवल पद र शक्ति होइन, सङ्गठनात्मक संरचना, नीति र राष्ट्रिय हितप्रतिको प्रतिबद्धतामा छ। अहिलेको चुनौतीपूर्ण परिस्थितिमा पनि हामी पारदर्शिता, सुधार र जनतासँग पुनः नजिक हुने प्रयास गरिरहेका छौं।

यस दृष्टिले आलोचना स्वीकार्य छ, तर पार्टीको दीर्घकालीन विश्वास र शक्ति अझै कायम छ भन्ने पनि सत्य हो।

जेनजी आन्दोलन अघि कांग्रेस–एमाले मिलेर बनेको संयुक्त सरकार सफल किन हुन सकेन ?

संयुक्त सरकारमा कांग्रेस र एमालेबीचको सम्बन्ध प्रारम्भमा सकारात्मक आशा र अपेक्षासहित थियो। दुवै दलले साझा एजेन्डा तय गरी जनताको जीवनस्तर सुधार र विकासका परियोजनाहरू अघि बढाउने लक्ष्य राखेका थिए। तर व्यवहारमा साझा एजेन्डाभन्दा पद बाँडफाँड र सत्ता सन्तुलन प्रमुख विषय बने। जनतालाई सेवा दिनु र दीर्घकालीन नीति कार्यान्वयन गर्नुभन्दा दुवै पक्षले आफूलाई सत्तामा टिकाइराख्ने प्राथमिकता दिए।

यसले नीति र कार्यान्वयनमा ढिलाइ, निर्णय प्रक्रियामा जटिलता र सरकारी कामकाजमा असमञ्जसता निम्त्यायो। परिणामस्वरूप अपेक्षित विकास कार्यक्रम र सुधार योजना पूर्ण रूपमा कार्यान्वयन हुन सकेनन्।

यो अनुभवले स्पष्ट गर्छ कि राजनीति केवल शक्ति र पद प्राप्तिको माध्यम होइन; दीर्घकालीन सफलता र जनविश्वास कायम राख्न पारदर्शिता, साझा दृष्टिकोण र जनहितमा केन्द्रित कार्यशैली आवश्यक छ। संक्षेपमा भन्नुपर्दा संयुक्त सरकारको असफलता व्यक्तिगत वा दलगत स्वार्थ र सत्ता केन्द्रित निर्णयप्रवृत्तिको परिणाम हो, जसबाट भविष्यका गठबन्धन र साझेदारीका पाठ सिक्न सकिन्छ।

त्यस असफलतामा अध्यक्ष ओलीको कति जिम्मेवारी छ ?

नेतृत्वको जिम्मेवारी सबै पक्षको हुन्छ। ओलीज्यूले गठबन्धनमा पनि राष्ट्रिय प्राथमिकता र दीर्घकालीन उद्देश्यलाई केन्द्रमा राख्ने प्रयास गर्नुभयो। तर अन्य पक्षले सबै समय आवश्यक सहकार्य र समर्थन प्रदान गर्न सकेनन्। यसैले असफलताको पूर्ण जिम्मेवारी एकल नेतामा मात्र ठहराउन मिल्दैन। यो सामूहिक नेतृत्व र सहकार्यको चुनौतीको परिणाम हो।

तपाईँले ‘सुशासन दिन नसक्दा आन्दोलन भयो’ भन्नुभयो, यसको जिम्मा कसले लिने ?

यो जिम्मेवारी मुख्यतः सत्तारूढ दलहरूमा पर्छ, विशेषतः नेपाली कांग्रेस र माओवादी केन्द्रमा। नेतृत्वको भूमिकामा रहँदै पनि नीति कार्यान्वयन र जनसेवामा उनीहरू अपेक्षित परिणाम दिन सकेनन्। यसले जनतामा असन्तोष उत्पन्न गर्‍यो र आन्दोलनको रूप लियो। तथापि यसबाट सिकेर भविष्यमा सुधार र जिम्मेवार नेतृत्व आवश्यक छ भन्ने स्पष्ट सङ्केत पनि पाइन्छ।

तपाईँको विचारमा अब के गर्नुपर्छ ?

अहिलेको चुनौतीपूर्ण परिस्थितिमा तीनवटा मुख्य क्षेत्रमा ध्यान दिन आवश्यक छ। १. भ्रष्टाचार नियन्त्रण : सबै तहमा पारदर्शिता र जवाफदेहिता सुनिश्चित गर्नुपर्छ, ताकि जनतामा पुनः विश्वास स्थापना होस्। २. प्रशासनिक सुधार : सरकारी प्रणालीलाई चुस्त, दक्ष र सेवा केन्द्रित बनाउन आवश्यक छ। यसले नीति कार्यान्वयनमा प्रभावकारिता ल्याउँछ। ३. राजनीतिक स्थायित्व : स्थिर र सहकार्यपूर्ण राजनीति बिना दीर्घकालीन सुधार सम्भव छैन। यी तीनवटै क्षेत्रमा सुधार नगरेसम्म युवा पुस्ता र जनताको विश्वास फिर्ता ल्याउन सकिँदैन। यसैले भ्रष्टाचार कम गर्नु, प्रशासन सुधार गर्नु र स्थिर राजनीतिक वातावरण सिर्जना गर्नु अहिलेको प्राथमिकताका केन्द्रबिन्दु हुन्।

एमालेको युवाप्रतिको दृष्टिकोण के हो, कसरी आकर्षित गर्छ ? 

हामी युवापुस्तालाई सक्रिय, रचनात्मक र आधुनिक बनाउने प्रयास गर्दैछौं। यसका लागि ‘डिजिटल डेमोक्रेसी’ र ‘युवा इनोभेसन सेल’ जस्ता पहलहरू ल्याइएको छ। यी माध्यमले युवा नेतृत्व, नवप्रवर्तन र प्रविधिको प्रयोगमा पार्टीलाई सशक्त बनाउने लक्ष्य राख्छ। यसरी पार्टीलाई केवल वैचारिक मात्र होइन, प्रविधि र आधुनिक सोचका दृष्टिले पनि नयाँ पुस्तासँग नजिक ल्याउन सकिन्छ।

तपाईँको बुझाइमा एमालेको भविष्य कस्तो छ ?

एमालेको भविष्य सङ्गठन, एकता र वैचारिक दृढतामा निर्भर छ। यदि हामी पार्टीभित्र एकता कायम राख्न, पारदर्शिता र जवाफदेहितामा जोड दिन र जनतासँग नजिक रहन सफल भयौं भने एमाले फेरि राष्ट्रिय राजनीतिमा नेतृत्वको केन्द्र बन्न सक्छ। यसले मात्र पार्टीलाई दीर्घकालीन रूपमा सबल र विश्वसनीय बनाउनेछ।

अन्त्यमा, केही भन्न चाहनुहुन्छ ?

देश अहिले धेरै चुनौती र जटिल परिस्थितिबाट गुज्रिरहेको छ—राजनीतिक अस्थिरता, सामाजिक असन्तोष र युवापुस्ताको विद्रोह यसका स्पष्ट सङ्केत हुन्। तर यसले निराश हुनुपर्ने होइन; युवा चेतना र सक्रियता सकारात्मक परिवर्तनको अवसर पनि हो।

पुराना दलहरूले विगतका कमजोरी र गल्तीको आत्मसमीक्षा गर्नु आवश्यक छ। पारदर्शिता, जिम्मेवारी र जनमुखी नीतिहरू लागू गर्दा मात्र जनविश्वास पुनः स्थापित हुन सक्छ।

सुधारको प्रक्रियामा सबै पक्षले सहकार्य गर्दा देशले स्थायित्व, समृद्धि र सामाजिक न्यायतर्फ अघि बढ्न सक्छ। यसरी नयाँ अध्याय सुरु गरेर चुनौतीलाई अवसरमा परिणत गर्न सकिन्छ।