पहिरोले बस्ती नै विस्थापित

पाटाखर्कका १७, धारका १४, उल्लेर र काभ्राबाङका आठ तथा दुनाम र कोसिलाबाँझका दुई–दुई परिवार विस्थापित, सडक र विद्युत् अवरुद्ध, खानेपानी योजना बगाएपछि सास्ती काठमाडाैं : मालिका गाउँपालिका–२ दर्लिङका धनबहादुर विकले घर छाडेको एक साता भयो । तलबाट दुनाम खोलाको डर, माथिबाट पहिरोको पिरलो । पहिरोको जोखिमले पाँचजनाको परिवारसहित विक स्थानीय च्यानडाँडा सामुदायिक स्वास्थ्य केन्द्रको खाली भवनमा बस्न थालेका हुन् । यो व्यथा २२ साउनदेखि सुरु भएको हो । मालिका गाउँपालिका– २ दुनामका हरिलाल विक पनि पहिरोले घर घेरेपछि श्रीमती र छोरी लिएर सधैँ साँझमा च्यानडाँडा सामुदायिक स्वास्थ्य केन्द्रमा सुत्न जान्छन् । ‘पानी परे बस्ती नै बगाउने जोखिम छ, पानी परेको दिन म मात्र होइन, छिमेकी कोही पनि घरमा बस्दैनन् । स्वास्थ्य केन्द्रको खाली भवनमा बस्छौँ,’ उनले भने । दुनामका नरमती सुनार, जंग सुनार र भागिरथी सुनारको परिवार पनि स्वास्थ्य केन्द्रमा वास बस्न जाने गरेको छ । २२ साउनमै काभ्राबाङका कर्ण पुनको घरगोठ नै पहिरोले बगायो । उनका पशुचौपायासमेत मरे । पुनको चारजनाको परिवार छिमेकीको घरमा आश्रय लिएर बस्दै आएको छ । धार र काभ्राबाङमा बस्ती नै बग्ने खतरा हुँदा पनि विपन्नताका कारण अन्यत्र सर्न नसकेका २२–२३ घर छन् । घरभित्रै मूल फुट्ने, ढिक चर्कने, बारीका काल्नाहरू झर्ने, घरहरू टेढो पर्नेलगायतका समस्या भइरहे पनि बस्ती छोड्न भने कसैले सकेका छैनन् । पहिरोले काभ्राबाङका टीकाराम घर्तीको गोठ बगाउँदा भैँसी र हरिलाल थापाका दुई गोरु मरेका छन् । २२ साउनयता मात्र दुनाम, पाटाखर्क, बिसौना, उल्लेर, धार, काभ्राबाङ र कोसिलाबाँझका ४३ घरपरिवार विस्थापित भएका छन् । पाटाखर्कका १७, धारका १४, उल्लेर र काभ्राबाङका आठ तथा दुनाम र कोसिलाबाँझका दुई–दुई घरपरिवार पहिरोका कारण विस्थापित भएको मालिका गाउँपालिका–२ का वडाध्यक्ष विनोद श्रीसले जानकारी दिए । १४ घर च्यानडाँडा सामुदायिक स्वास्थ्य केन्द्रको भवनमा आश्रय लिएर बसेको उनले बताए ।  उनका अनुसार विस्थापित परिवार च्यानडाँडा सामुदायिक स्वास्थ्य केन्द्रको भवन, सिद्ध प्रावि र छिमेकीकामा आश्रय लिएर बसेका छन् । ‘गाउँ पहिरोले तहसनहस छ, वडाको तर्फबाट त्रिपाल मात्र दिन सकेका छौँ,’ उनले भने, ‘घरवास, पानी, बिजुली सबै क्षेत्रमा ठूलो क्षति पुगेको छ ।’ गाउँपालिका अध्यक्ष देवीराम अर्यालले करिब चार दर्जन घरपरिवार विस्थापित, विद्युत्, सडक, खानेपानी, विद्यालयलगायतमा पहिरोले क्षति पुर्‍याएको बताए । संघ र प्रदेशमा समन्वय गरेर काम अगाडि बढाउने उनले बताए । ०७२ को भूकम्पपछि बर्खा लाग्नेबित्तिकै घरवास छोड्नुपर्ने बाध्यता यहाँका स्थानीयको छ । भूकम्पपछि चर्किएका जमिन बर्सेनि भासिने र खस्ने भएपछि गाउँमा ढुक्कले बस्ने स्थिति छैन । सरकारले कोसिलाबाँझलाई बस्ती स्थानान्तरण गर्नुपर्ने गाउँको सूचीमा राखेको छ । तर, अहिलेसम्म स्थानान्तरणको कुनै पनि प्रक्रिया सुरु नै भएको छैन । गन्तव्यमा पुग्ने सडक क्षतविक्षत भएका छन् । पहिरोले बिचारे पाटाखर्क र भुजेलगाडे च्यानडाँडा खानेपानी आयोजना बगाउँदा एक सय बढी परिवारलाई खानेपानीको समस्या छ । दुनाम, पाटाखर्क, बिसौना, उल्लेर, धार र काभ्राबाङमा ६ दिनदेखि विद्युत् सेवा अवरुद्ध छ । च्यानडाँडा माविको पाँच कोठामा पहिरोले क्षति पुर्‍याउँदा पठनपाठनमा समस्या भएको च्यानडाँडा माविको विद्यालय व्यवस्थापन समिति अध्यक्ष रवीन्द्र विश्वकर्माले बताए । उनका अनुसार बिचारे पाटाखर्क र भुजेलगाडे च्यानडाँडा खानेपानी आयोजना पहिरोले बगाउँदा एक सयभन्दा बढी परिवारलाई खानेपानीको समस्या भएको छ । पहिरोले विद्यालय भवन जोखिममा पहिरोले च्यानडाँडा माविको नौकोठे विद्यालय भवन जोखिममा परेको छ । विद्यालयको तलबाट पहिरो खस्दै गएपछि भर्खर बनाएको नौकोठे भवन पूरै चर्किएको छ । एउटा कोठा बस्नै नहुने भएको छ । च्यानडाँडा माविमा दुई सय २९ विद्यार्थी छन् । तर, नयाँ भवनमा कक्षा ६, ७ र ८ का गरेर एक सय विद्यार्थीले अध्ययन गर्दै आएको प्रधानाध्यापक मुक्तबहादुर खत्रीले जानकारी दिए । ‘हालै बनेको भवन पहिरोले तहसनहस बनायो । विद्यार्थी कहाँ राखेर पढाउने भन्ने समस्या छ,’ उनले भने । डेढ महिनामै मुसिकोट र मालिकाका नौजनाको मृत्यु पहिरोमा डेढ महिनामै मुसिकोट नगरपालिका र मालिका गाउँपालिकामा गरेर नौजनाको ज्यान गएको छ । १४ असारमा मालिका गाउँपालिका– ६ अर्जेका भेषबहादुर विकको पाँचजनाको परिवार र २२ साउनमा मुसिकोट नगरपालिका– १ बिसौनामा दुई परिवारका चारजनाको ज्यान गएको थियो । घाइते दुईजना अस्पतालमै उपचार गरिरहेका छन् । मालिका गाउँपालिका–२ का वडाध्यक्ष विनोद श्रीसले आफूहरूले सुरक्षित ठाउँमा बस्न आग्रह गर्नेबाहेकको विकल्प नभएको बताए । ‘गाउँ पहिरोले तहसनहस छ । वडाको तर्फबाट केही थान त्रिपाल मात्रै दिएका छौँ,’ उनले भने, ‘घरवास, पानी, बिजुली सबै क्षेत्रमा ठूलो क्षति पुगेको छ ।’ जोखिमपूर्ण बस्ती स्थानान्तरणको माग गर्दै प्रधानमन्त्रीलाई ज्ञापनपत्र एमालेनिकट नेपाल उत्पीडित जातीय मुक्ति समाज गुल्मीले जिल्लाका जोखिमपूर्ण बस्ती स्थानान्तरणको माग गर्दै प्रधानमन्त्री केपी ओलीलाई ज्ञापनपत्र बुझाएको छ । समाजले बस्ती स्थानान्तरण र राहत व्यवस्थापनका लागि जिल्ला प्रशासन कार्यालयका प्रमुख जिल्ला अधिकारी कृष्णप्रसाद शर्मामार्फत प्रधानमन्त्रीलाई ज्ञापनपत्र बुझाएको नेपाल उत्पीडित जातीय मुक्ति समाज लुम्बिनी प्रदेशका अध्यक्ष कृष्ण विश्वकर्माले जानकारी दिए । लमजुङ तल्लो चिप्लाका ४२ परिवार त्रिपालमुनि पहिरोको जोखिम बढेपछि लमजुङको मर्स्याङ्दी गाउँपालिका– ५ तल्लो चिप्लाका ४२ परिवार त्रिपालमुनि पुगेका छन् । तल्लो चिप्लाको गैरीगाउँको सिरानमा जमिनमा धाँजा फाट्ने, चिरा पर्ने र केही ठाउँमा पहिरोसमेत खसेपछि पहिरोको डरले त्रिपाल टाँगेर सुरक्षित स्थानमा सरेका छन् । १२ साउनको वर्षाले बस्तीमाथिका जमिन चिराचिरा परेर पहिरो जाने जोखिम बढेपछि साउन १३ गतेदेखि ४२ घरपरिवार गाउँनजिकैको डाँडागाउँमा गएर त्रिपाल टाँगेर बस्दै आएको स्थानीय बबिता घलेले बताइन् । वडाध्यक्ष घनश्याम घलेले बस्तीभन्दा करिब साढे एक सय मिटरमाथि १५–२० मिटर चिरा परेको र साना–साना दर्जनौँ स्थानमा जमिन फाटेर पहिरोको जोखिम बढेपछि स्थानीय त्रिपाल टाँगेर बस्न थालेको बताए । भिरालो ठाउँमा बस्ती भएकाले गाउँ नै पहिरोको उच्च जोखिममा परेपछि गाउँपालिकाबाट २५, जिल्ला प्रशासन कार्यालयबाट चार र नेपाल रेडक्रस सोसाइटीबाट १० त्रिपाल स्थानीयलाई सहयोग प्राप्त भएको तथा अस्थायी रूपमा मकैबारीमा त्रिपाल टाँगेर स्थानीयका लागि राति सुत्न व्यवस्थापन भइरहेको वडाध्यक्ष घलेले बताए । भदौसम्म जोखिम रहने भएकाले स्थानीयलाई मकैबारीमा त्रिपाल टाँगेर राखिएको छ । यो गाउँमा १८० स्थानीय छन् । प्रमुख जिल्ला अधिकारी बुद्धबहादुर गुरुङले पहिरोको जोखिम रहेपछि अस्थायी रूपमा बस्नलाई त्रिपाल व्यवस्थापन गरिएको र स्थानीय त्रिपाल टाँगेर सुरक्षित स्थानमा बस्न थालेको बताए । आजको नयाँ पत्रिका दैनिकमा प्रकाशित छ ।